با سلام خدمت شما علاقمندان معماری و همراهان همیشگی استودیو معماری فرحو. با یک مطلب آموزشی دیگر این بار در ارتباط با آثار تاریخی در خدمت شما هستیم. کشور عزیز ما ایران بناهای تاریخی فراوانی دارد که در گوشه گوشه شهرها و روستاها قابل مشاهده هستند. بناهایی که معماری درخشانی دارند و یادگار فرهنگ، تاریخ و هنر مردم این سرزمین هستند. اما رفته رفته و با گذر زمان ساختمان های تاریخی فرسوده می‌شوند و کاربری سابق خود را از دست می‌دهند. برای اینکه دوباره این ساختمان‌ها را به چرخه قبل باز گردانیم باید این بناها را بازسازی کنیم و بعضا کاربری جدیدی به آنها ببخشیم. حال سوال اینجاست که باید چگونه به یک بنای تاریخی کاربری جدید ببخشیم؟ با ما در ادامه این مطلب همراه باشید.
تغییر کاربری یک بنای تاریخی که مدتهاست کاربری قبلی خود را از دست داده است یکی از بهترین راه‌های حفاظت از آن بناست. البته در کشورمان ایران بسیار دیده‌ایم که بناها کاربری‌های خود را از دست داده و تبدیل به بناهایی با کاربری‌های جدید و گاها نامرتبط می‌شوند؛ این در حالی است که در اغلب کشورهای توسعه یافته، بهترین راهکار برای حفظ بنای تاریخی زنده کردن کاربری اصلی آن بنا است.
در تغییر کاربری بناهای قدیمی باید تلاش کرد تا فرم قدیمی آن بنا و ويژگی‌های آن چه در داخل و چه در خارج حفظ شوند. بدین معنا که تغییرات جدید اعمال شده خدشه‌ای به گذشته آن بنا وارد نکنند و با میزان انتظارات مردم تطابق داشته باشد. کارایی گذشته یک بنای تاریخی مفهومی فرهنگی داشته است که باید کوشید تا در تغییر کاربری به این موارد نیز توجه شود. کارایی پیشین هر بنای تاریخی با سیمای ظاهری آن باید ترکیبی را ایجاد کنند که ماهیت آن بنا را به خوبی نشان دهند. بنابراین اولین نکته مهم در زمینه تغییر کاربری یک بنای تاریخی این است که به ماهیت تاریخی آن بنا توجه شود و با آن تناسب داشته باشد.
به عقیده بسیاری از بزرگان معماری ایران، تعهد، نظارت و علاقه کافی برای بازسازی صحیح بناهای تاریخی وجود ندارد. احمد منتظر مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می‌گوید که در ایران تخلفات بسیاری تحت عنوان تغییر کاربری بناهای تاریخی صورت می‌گیرد. به طور مثال افرادی می‌آیند و مجوز تغییر کاربری خانه‌های قدیمی برای تبدیل کردن آنها به هتل را می‌گیرند.
کاتا به اینجا مشکلی نیست اما مساله این است که این افراد سودجو بدون تعهد داشتن به مجوزی که گرفته‌اند، بدون توجه به سرمایه‌های ملی و ارزش واقعی معماری ایرانی و به دلیل فقدان وجود نظارت کافی، بنای تاریخی را خراب کرده و به جای آن یک هتل جدید می‌سازند.
منتظر می‌گوید همیشه افراد سودجو بسیار هستند اما دیگران نیز کاری نمی‌کنند و سرمایه‌های تاریخی، فرهنگی و هنری ملی را در ازای مال دنیا معامله می‌کنند. بنابراین یکی از مهم‌ترین پاسخ‌هایی که باید به سوال موجود در تیتر مطلب بدهیم این است که فرد یا گروهی که قصد تغییر کاربری آن بنا را دارند همگی انسان‌های متعهدی باشند، به بازسازی و روح بخشیدن دوباره به بنای تاریخی علاقه داشته باشند و در کنار این موارد نظارت کافی نیز از سوی دستگاه‌های مربوطه انجام شود.
نظارت باید از مرحله اول با دقت فراوان انجام شود تا روند تغییر کاربری به درستی و طبق اصول و مفاد توافق شده پیش برود و صدمه‌ای به آن بنای تاریخی وارد نشود.
بر اساس آنچه از سوی سازمان یونسکو ارائه شده است در احیای هر بنای تاریخی باید اصالت بنا حفظ شود و اصل بنا باقی بماند.در عین حال موضوع برگشت کاربری به کاربری قبلی نیز باید مد نظر قرار گیرد. یعنی باید دقت شود تا تغییراتی که اعمال می‌شوند طوری نباشد که قابل بازگشت نباشد. شاید نسل بعدی به کاربری کنونی علاقه نداشت و خواست کاربری سابق را به بنا بازگرداند. تغییرات باید طوری اعمال شوند که قابلیت برگشت داشته باشند.
در بحث تغییر کاربری نیز هر کاربری نمی‌تواند در مورد هر بنایی اعمال شود. مثلا نباید رستوران را به حمام یا حمام را به یک رستوران تبدیل کرد. این در حالی است که اکنون همه دارند دقیقا همین کار را می‌کنند و کاربری جدیدی که به بنای تاریخی می‌دهند با کاربری قبلی‌اش کاملا متفاوت است.
آنچه اهمیت دارد این است که تغییر کاربری یک بنای تاریخی باید به معنای احیای آن بنا باشد و حتما باید اصل بنای تاریخی حفظ شود. عملکرد احیا نیز به خودی خود خیلی مهم است و باید به دست افراد کاردان سپرده شود.
یکی از بهترین راه‌ها برای حفاظت از میراث تاریخی کشور این است که تغییر کاربری به شکلی صورت گیرد که بنا از حالت تاریخی خود خارج نشود. در بسیاری از نقاط جهان عموما ترجیح داده می‌شود که بنای تاریخی به همان شکل باقی بماند و همان فعالیت را ادامه دهد و تعمیر و نگهداری از آن در همان وضعیت انجام شود. امید است تا به اینجا از مطالعه مطلب ” چگونه به یک بنای تاریخی کاربری جدید ببخشیم؟ “ لذت برده باشید. در ادامه نیز با ما همراه باشید.
یکی از پیشکسوتان مرمت بناهای تاریخی مرتضی فرشته نژاد می‌گوید که هر بنای تاریخی معماری خاص خودش را دارد و زمانی که تغییر کاربری صورت می‌گیرد نباید در معماری بنا تغییر ایجاد شود. به طور مثال در تبدیل بنای قدیمی به یک هتل باید معماری آن کاملا حفظ شود و این موضوع باید به گونه‌ای انجام شود که تمام اقدامات صورت گرفته قابل بازگشت باشد و در صورت نیاز اگر لازم شد تا الحاقات از سازه اصلی جدا شود، به اصل معماری بنا خدشه‌ای وارد نشود.
بنابراین هر نوع تغییر کاربری در بناهای تاریخی باید بر اساس اصل بازگشت پذیری انجام شود و تغییرات ایجاد شده نباید به شیوه‌ای باشد که بنا از حالت تاریخی خارج شود.
یکی از اهداف تغییر کاربری بناهای تاریخی، هدف فرهنگی یا شبه فرهنگی است. تغییر کاربری بناهای تاریخی اگر با اهداف فرهنگی صورت بگیرد بسیار کار درستی است. هدف پشت چنین تغییر کاربری‌هایی در واقع زنده کردن آن ساختمان از نظر معماری و فرهنگی است. بنابراین تغییر کاربری بناهای تاریخی باید به شکل فرهنگی یا شبه فرهنگی انجام شود تا بنای تاریخی حفظ شود و سالم بماند.
به عقیده بسیاری از بزرگان معماری و حوزه میراث فرهنگی، ایجاد تغییر در بنای تاریخی یک خلاف بزرگ است. وظیفه سازمان میراث فرهنگی این است که ابتدا جاذبه‌های فرهنگی، هنری و معماری را مشخص کند، آنها را بازسازی کند و سپس این جاذبه‌ها را برای گردشگران آماده کند. این سازمان همچنین وظیفه دارد این بناها را طوری حفظ کند که الهام بخش نسل بعدی و دانشجویان هنر و معماری باشد.
اگر جاذبه های معماری و هنری فضاها از بین برد چیزی برای ارائه باقی نخواهد ماند و در حق نسل آینده ظلم خواهد شد.
البته بسیاری معتقد هستند که مرمت و بازسازی یک بنای تاریخی تنها راه احیای آن نیست و اگر بنا باشد تغییر کاربری راهی برای نجات آن بنای تاریخی باشد باید این فرآیند با لحاظ کردن تدابیر متعدد انجام شود تا علاوه بر اینکه معماری بنا حفظ می‌شود پیشینه آن نیز صدمه نبیند. امید است از مطالعه این مطلب لذت برده باشید. با دیگر مطالب ما در زمینه بناهای تاریخی همراه باشید.
طراحی داخلی هر محیطی بازتاب‌دهنده مواردی چون سلیقه، علایق و یا کاربری یک فضا است؛ بنابراین توجه به آن یکی از موارد مهمی است که همواره مورد نظر ...
مطالعه بیشتر
در سال‌های اخیر رقابت تنگاتنگی بر سر ساخت بلندترین برج‌های جهان در میان کشورها، مشاهده می‌شود؛ گویی که دارا بودن برج‌هایی بلند در هر شهر به ...
مطالعه بیشتر
با سلام خدمت شما مخاطبین همیشگی “استودیو معماری فرحو”، با یک مطلب آموزشی دیگر در خدمت شما هستیم. موضوعی که در این مطلب قرار است درباره آن ...
مطالعه بیشتر